فلاسفه از دوره ‏هاى قديم، حقيقت يا صدق يا صحيح را به همين معنا كه گفته شد تعريف و تفسير كرده‏ اند يعنى هر وقت مى‏گفتند فلان مطلب حقيقت است يا صحيح است يا صدق است يعنى با واقع مطابق است و اگر مى‏گفتند خطا يا كذب يا غلط است يعنى با واقع مطابقت ندارد.

ولى بعضى از دانشمندان جديد در اثر اشكالاتى كه براين تعريف وارد مى‏ آمده و آن اشكالات به عقيده آنها لا ينحل بوده مناط صدق و حقيقى بودن قضايا را چيزهاى ديگرى غير از مطابقت با واقع بيان نموده و حقيقت را به نحوهاى ديگرى تعريف كرده ‏اند و به گمان خود به اين وسيله خود را از آن محذورات رهانيده ‏اند.

اگوست كنت دانشمند معروف فرانسوى و مؤسس فلسفه پوزيتيويسم مى‏گويد: «حقيقت عبارت است از فكرى كه تمام اذهان در يك زمان در آن وفاق داشته باشند.»
ويليام جيمز روان شناس و فيلسوف معروف امريكايى و يكى از مؤسسين فلسفه پراگماتيسم «حقيقت» را طور ديگرى تعريف مى‏كند، وى مى‏گويد: «حقيقت عبارت است از فكرى كه در عمل تأثير نيكو دارد.»
گروهى مى ‏گويند: «حقيقت يعنى فكرى كه تجربه آن را تأييد كرده است.»و... [9]

نتیجه آنکه در اصطلاحات جدید معمولا به خود واقع و نفس الامر “ واقعیت “ اطلاق می شود نه حقیقت ، و لذا هر وقت “ واقعیت “ بگوییم منظور ما خود واقع و نفس الامر است و هر وقت “ حقیقت “ بگوییم منظور آن ادراکی است که با واقع مطابقت دارد .ولی با توجه به استعمالات مختلف واژه «حقیقت» و «واقعیت» و همچنین اینکه گاه به صورت مسامحه به جای یکدیگر به کار می روند باید در صورت برخورد با این کلمات باید با توجه به قرائن مقصود از استعمال آن را به دست آوریم .


[1] فرهنگ معین
[2] دانشنامه ویکیپدیا ، ماده حقیقت
[3] برگرفته از سایت پرسمان
[4] مجموعه ‏آثار استاد شهيد مطهرى، ج‏6، ص: 155، با دخل و تصرف ، انتشارات صدرا ، چاپ اول
[5] لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقيه، ج‏8، ص: 430 ، نويسنده: مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى‏ ، ناشر: مؤسسه اسماعيليان‏ ، مكان چاپ: قم‏ ، سال چاپ: 1414 ق‏ ، نوبت چاپ: دوم‏. ‏ این حدیث به عبارتی دیگر: اللّهمّ ارنا الحقائق كما هي‏ در کتاب عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، ج‏4، ص: 410 آمده است.
[6] مجموعه‏ آثار استاد شهيد مطهرى، ج‏3، ص: 492
[7] همان، ج‏5، ص: 163-162
[8] همان، ج‏5، ص: 325
[9] همان، ج‏6، ص: 156-158 با دخل و تصرف