سایت راشدون بخش احکام شرعی بررسی احکام تقلید: در مطلب قبل بقاء بر تقلید میت را توضیح دادیم که می توانید به آن مطلب مراجعه کنید. در این نوشته قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که آیا می توان از مرجع تقلید فوت شده تقلید کرد یا خیر؟

فوت کردن مرجع تقلید

پرسش: اگر مرجع تقلید فوت کند وظیفه و تکلیف ما چیست؟ آیا می توان از مرجع تقلید فوت شده تقلید کرد؟ یا باید مرجع دیگری را انتخاب کنیم؟

حجت الاسلام وحیدپور

آیا می توان از مرجع تقلید فوت شده تقلید کرد؟

این سوال دو حالت دارد یا منظور از سوال این است که تقلید ابتدایی از مرجع تقلید فوت شده جایز است یا خیر؟ که در ادامه پاسخ می دهیم و یا اینکه کسی مثلا از مجتهدی تقلید می کرده و الان از دنیا رفته حالا وظیفه او چیست؟

همه مراجع می فرمایند: وقتی مرجع تقلید از دنیا رفت باید مقلدین به مجتهد اعلم زنده مراجعه کنند و حکم بقاء بر تقلید میت را طبق نظر آن عمل کنند. چون قبلا کامل توضیح دادیم دیگر اینجا نظر مراجع را بیان نمی کنیم، شما هم می توانید به مطلب “بقا بر تقلید میت” مراجعه کنید.

حکم تقلید ابتدایی از میت

آیا تقلید ابتدایی از مرجعی که فوت نموده و نسبت به مراجع زنده اعلم بوده است، جایز می باشد؟

حضرات آیات خامنه ای و مکارم شیرازی:

تقلید ابتدایی از مجتهدی که از دنیا رفته بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[2خامنه ای: اجوبه الاستفتائات، س 22؛ مکارم: العروه الوثقی، ج 1، کتاب التقلید، م 9.]

حضرات آیات امام، خویی، بهجت، تبریزی، فاضل، سیستانی، صافی و نوری:

تقلید ابتدایی از مجتهدی که از دنیا رفته جایز نیست . [امام: تحریرالوسیله، ج 1، کتاب التقلید، م 13؛ خویی و تبریزی: منهاج الصالحین، ج 1، کتاب التقلید، م 6؛بهجت: وسیله النجاه، م 13؛ فاضل، سیستانی و نوری: العروه الوثقی، ج 1، کتاب التقلید، م 9؛صافی: هدایه العباد، ج 1، التقلید، م 14.].

آیت الله شبیری زنجانی: 

اگر انسان در هنگامی که ممیّز بوده و خوب و بد را می فهمد، مجتهدی را درک کرده که در آن زمان می توانسته از او تقلید کند، می تواند پس از مرگ آن مجتهد از او تقلید کند، خواه در زمان زنده بودن مجتهد از او تقلید کرده باشد یا نه، در غیر این صورت بنابر احتیاط عمل کردن به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته جایز نیست.[شبیری: رساله، م 10.]

آیت الله وحید خراسانی:

اگر بچه ای در سِنّ تمییز (سِنّی که بچه در آن سن خوب و بد را بفهمد) مجتهدی را درک کند اما قبل از تقلید از او آن مجتهد بمیرد، می تواند ابتداءاً از او تقلید نماید. همچنین تقلید ابتدایی از مجتهد فوت شده برای کسی که فتوای او را یاد گرفته طبق مبنای کسی که در بقاء بر میّت یاد گرفتن فتوا را کافی می داند، جایز است. در غیر این دو مورد تقلید ابتدایی از میّت جایز نیست.[وحید: منهاج الصالحین، ج 2، م 5 و 6.]

سایت راشدون بخش احکام شرعی بررسی احکام تقلید: در مطلب قبل شرایط تغییر مرجع تقلید را ذکر کردیم و می توانید برای خواندن پاسخ به آن مقاله مراجعه کنید، اما پس از اینکه یکی از مراجع تقلید فوت می کند، اولین سوالی که برای مقلدین اش بوجود می آید این است که حکم بقا بر تقلید میّت چیست؟ آیا می توان از مرجع تقلید فوت شده تقلید کرد؟ آیا تقلید ابتدایی از میت جایز است؟ برای اینکه بدانید بقا بر تقلید میّت یعنی چه؟ و حکم آن را بدانید تا انتها با ما همراه باشید.

بقا بر تقلید میّت

مرجع تقلید من فوت شده است تکلیف من چیست؟

حجت الاسلام وحیدپور

حکم بقا بر تقلید میت

پرسش: مرجع تقلید من فوت کرده است، آیا می توانم همچنان از او تقلید کنم؟

همه مراجع: ابتدا شما باید از میان مراجع تقلید زنده آن شخصی را که اعلم است به نظر ایشان در مورد بقاء بر تقلید میت مراجعه کنید، و طبق نظر ایشان عمل کنید. لذا در ادامه نظر مراجع تقلید در مورد بقا بر تقلید میّت را ذکر می کنیم.

نظر مراجع در مورد بقا بر تقلید میت

آیت الله خامنه ای:

پرسش: حکم بقا بر تقلید میت اگر اعلم باشد، چیست؟
پاسخ: بقا بر تقلید میت در هر صورت جایز است. ولی سزاوار است که احتیاط در بقا بر تقلیدِ میتِ اَعلَم ترک نشود . 

آیت الله سیستانی:

پرسش: نظر مُعَظَّمُُ لَه در مورد بقا بر میت چیست؟

پاسخ: اگر میّت اعلم باشد باید بر تقلید او باقی باشد و اگر حَیّ  أعلم باشد باید به او عدول کند .

آیت الله مکارم شیرازی:

پرسش : باقی ماندن بر تقلید از مجتهدی که قبلا از او تقلید می کرده اما الان از دنیا رفته،چیست؟
پاسخ : هر گاه مرجع تقلیدی فوت کند مقلدین او باید یک مرجع زنده که او را اعلم از دیگران می دانند انتخاب کنند و تمامی مسایل خود را از او تقلید نمایند. همچنین اگر بخواهند بر تقلید مرجع میت باقی بمانند در مسایلی که به فتوای میت عمل کرده اند مجازند و در مسایلی که عمل نکرده اند باید به فتوای زنده عمل نمایند پس در مسائلى که اولین بار است مورد ابتلاء آنها قرار مى‏گیرد مثل اینکه اولین بار است به حج یا عُمره مى‏روند باید به فتواى زنده عمل نمایند.

تقلید ابتدایی از میّت

تا اینجا حکم بقا بر تقلید میت را دانستیم حال سوالی که مطرح است که آیا تقلید ابتدایی از میت جایز است؟ که در ادامه توضیح می دهیم.

منظور از تقلید ابتدایی از میّت

تقلید ابتدایی یعنی تقلید کردن از مجتهد جامع الشرائطی که فوت نموده در حالی که در زمان حیاتش از او تقلید نکرده است.

حکم تقلید ابتدایی از میّت

آیا تقلید ابتدایی از مرجعی که فوت نموده و نسبت به مراجع زنده اعلم بوده است، جایز می باشد؟

حضرات آیات امام، خویی، بهجت، تبریزی، فاضل، سیستانی، صافی و نوری:

 تقلید ابتدایی از مجتهدی که از دنیا رفته جایز نیست . [امام: تحریرالوسیلة، ج 1، کتاب التقلید، م 13؛ خویی و تبریزی: منهاج الصالحین، ج 1، کتاب التقلید، م 6؛بهجت: وسیلة النجاة، م 13؛ فاضل، سیستانی و نوری: العروة الوثقی، ج 1، کتاب التقلید، م 9؛صافی: هدایة العباد، ج 1، التقلید، م 14.].

حضرات آیات خامنه ای و مکارم شیرازی:

 تقلید ابتدایی از مجتهدی که از دنیا رفته بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[2خامنه ای: اجوبة الاستفتائات، س 22؛ مکارم: العروة الوثقی، ج 1، کتاب التقلید، م 9.]

آیت الله وحید خراسانی:

 اگر بچه ای در سنّ تمییز (سِنّی که بچه در آن سن خوب و بد را بفهمد) مجتهدی را درک کند اما قبل از تقلید از او آن مجتهد بمیرد، می تواند ابتداءاً از او تقلید نماید. همچنین تقلید ابتدایی از مجتهد فوت شده برای کسی که فتوای او را یاد گرفته طبق مبنای کسی که در بقاء بر میّت ، یاد گرفتن فتوا را کافی می داند، جایز است. در غیر این دو مورد تقلید ابتدایی از میّت جایز نیست.[وحید: منهاج الصالحین، ج 2، م 5 و 6.]

آیت الله شبیری زنجانی: 

اگر انسان در هنگامی که ممیّز بوده و خوب و بد را می فهمد، مجتهدی را درک کرده که در آن زمان می توانسته از او تقلید کند، می تواند پس از مرگ آن مجتهد از او تقلید کند، خواه در زمان زنده بودن مجتهد از او تقلید کرده باشد یا نه ، در غیر این صورت بنابر احتیاط   عمل کردن به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته جایز نیست.[شبیری: رساله، م 10.]

مسائل متفرقه در مورد بقا بر تقلید میّت طبق نظر آیت الله خامنه ای

33 – شخصی که مُقلّد امام (قدّس سرّه) بوده، پس از ارتحال ایشان از مرجع معینی تقلید نموده است. در حال حاضر میخواهد دوباره از امام تقلید نماید. آیا این تقلید جایز است؟
ج. رجوع از مجتهد زنده جامع الشرایط به مجتهد میت بنا بر احتیاط، جایز نیست. ولی اگر مجتهد زنده در زمان عدول به او واجد شرایط نبوده است ، عدول به او از همان ابتدا باطل بوده و این فرد در حال حاضر اختیار دارد که همچنان بر تقلید امام (قدّس سرّه) باقی بماند و یا به مجتهد زنده ای که تقلیدش جایز است، عدول کند . 

34 – من در زمان حیات امام خمینی (ره) به سن تکلیف رسیده و در بعضی از احکام از ایشان تقلید کردم، در حالی که مسأله تقلید به خوبی برایم معلوم نبود، اکنون چه تکلیفی دارم؟
ج. اگر در اعمال عبادی و غیر عبادی در زمان حیات امام (ره) به فتاوای ایشان عمل نموده اید و عملاًً مقلد ایشان، هرچند دربعضی از احکام، بوده اید، در حال حاضر بقا بر تقلید حضرت امام (ره) در همه مسائل برای شما جایز است . 

35 – حکم بقا بر تقلید میت اگر اعلم باشد، چیست؟
ج. بقا بر تقلید میت در هر صورت جایز است. ولی سزاوار است که احتیاط در بقا بر تقلیدِ میّتِ اَعلَم ترک نشود . 

36 – آیا در بقا بر تقلید میت، اجازه از مجتهد اعلم معتبر است و یا اجازه هر مجتهدی کافی است؟ 
ج. در جواز بقا بر تقلید میت، در صورتی که مورد اتّفاق فقها باشد، اجازه از اعلم واجب نیست .

37 – شخصی که از امام راحل (قدّس سرّه) تقلید می کرده و بعد از رحلت ایشان در بعضی از مسائل از مجتهد دیگری تقلیدکرده است، اکنون آن مجتهد نیز وفات نموده است، این شخص چه تکلیفی دارد؟
ج. می تواند مانند گذشته، بر تقلید از امام (قدّس سرّه)، در مسائلی که از ایشان عدول نکرده، باقی بماند. همچنان که مخیراست در مسائلی که عدول نموده بر فتوای مجتهد دوم باقی بماند و یا به مجتهد زنده عدول کند . 

38 – بعد از وفات امام راحل (قدّس سرّه) گمان می کردم که بنا بر فتوای ایشان بقا بر تقلید میت جایز نیست، لذا مجتهدزنده دیگری را برای تقلید انتخاب کردم. آیا می توانم بار دیگر به تقلید از امام راحل رجوع کنم؟
ج. رجوع به تقلید از امام (قدّس سرّه) بعد از عدول از ایشان به مجتهد زنده در مسائلی که عدول نموده اید، جایز نیست، مگر اینکه فتوای مجتهد زنده، وجوب بقا بر تقلید میّت اعلم باشد، و شما معتقد باشید که امام (ره) نسبت به مجتهد زنده اعلم است،که در این صورت بقا بر تقلید امام (ره) واجب است . 

39 – آیا جایز است که در یک مسأله با وجود اختلاف در فتوا گاهی به فتوای مجتهد میت رجوع کنم و گاهی به فتوای مجتهد زنده اعلم؟
ج. بقا بر تقلید میت تا زمانی که به مجتهد زنده عدول نشده، جایز است و پس از عدول، رجوع مجدد به میت جایز نیست. 

40 – آیا بر مقلّدین امام راحل (ره) و کسانی که قصد بقا بر تقلید از ایشان را دارند، اجازه گرفتن از یکی از مراجع زنده واجب است؟ یا این که اتّفاق اکثر مراجع و علمای اسلام بر جواز بقا بر میّت کافی است؟
اجازه از مجتهد معیّنی لازم  نیست.  (در جواز بقا بر تقليد ميّت، در صورتى که مورد اتّفاق فقها باشد، اجازه از اعلم واجب نيست.)

س : آیا در بقا‏ بر تقلید میّت، اجازه از مجتهد اعلم معتبر است و یا اجازه هر مجتهدی کافی است؟

ج: در جواز بقا بر تقليد ميّت، در صورتى که مورد اتّفاق فقها باشد، اجازه از اعلم واجب نيست.

41 – نظر شریف جناب عالی راجع به بقا بر تقلید از میت در مسأله ای که مکلّف در حال حیات مرجع به آن عمل کرده و یانکرده، چیست؟
ج. بقا بر تقلید میت در همه مسائل حتی در مسائلی که تا کنون مکلّف به آن ها عمل نکرده است، جایز و مجزی است . 

42 – بنا بر جواز بقا بر تقلید از میت، آیا این حکم شامل اشخاصی که در زمان حیات مجتهد مکلّف نبوده ولی به فتاوای آنمرجع عمل کرده اند، هم می شود؟
ج. اگر تقلید شخص غیربالغ از مجتهد جامع الشرایط به نحو صحیح محقق شده باشد، باقی ماندن بر تقلید همان مجتهد بعد ازفوتش جایز است. 

43 – ما از مقلدین امام خمینی (ره) هستیم که بعد از رحلت جانسوز ایشان بر تقلید وی باقی مانده ایم. ولی چون در شرایطدشوار فعلی که ملت مسلمان با استکبار جهانی درگیر است، با مسائل شرعی تازه ای روبرو می شویم و احساس می کنیم بایدبه حضرت عالی رجوع نمائیم و از شما تقلید کنیم، آیا این کار برای ما جایز است؟
ج. بقا بر تقلید از امام (قدّس سرّه) برای شما جایز است و فعلاًً نیازی به عدول از تقلید ایشان ندارید، در صورت نیاز به استعلامحکم شرعی در مسائل مستحدثه، می توانید با دفتر ما مکاتبه نمایید . 

44 – وظیفه مقلد در قبال مرجع تقلید خود در صورتی که اعلمیت مرجع دیگری را احراز نماید، چیست؟
ج. بنا بر احتیاط، واجب است در مسائلی که فتوای مرجع فعلی با فتوای مرجع اعلم اختلاف دارد، به مرجع اعلم عدول نماید . 

45 – 1. در چه صورتی جایز است، مقلد از مرجع تقلیدش عدول کند؟ 2. آیا عدول از اعلم به غیر اعلم در مواردی که فتاوای مرجع اعلم منطبق با زمان نباشد و یا عمل به آن بسیار دشوار باشد، جایزاست؟
ج.1. عدول از مرجع تقلید زنده به مجتهد دیگر، جایز نیست علی الاحوط، مگر در صورتی که مرجع دوم اعلم از مرجع اول وفتوای او در مسأله ای مخالف فتوای مجتهد اول باشد . 2. تنها گمان به ناهماهنگی فتاوای مرجع تقلید با زمان و شرایط حاکم بر آن و یا دشواری عمل به فتاوای او، سبب جواز عدولاز مجتهد اعلم به مجتهد دیگر نمی شود . 

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در مطلب قبل به این سوال که آیا می توان از دو یا چند مرجع تقلید کرد؟ پاسخ دادیم و در ادامه بررسی احکام تقلید یکی از سوالاتی که زیاد پرسیده می‌شود این است که حکم تغییر مرجع تقلید چیست؟ آیا تغییر مرجع تقلید جایز است؟ شریط آن چیست؟ آیا امکان عوض کردن مرجع تقلید وجود دارد؟ که به این سوالات پاسخ می دهیم.

شرایط تغییر مرجع تقلید

در ویدیو زیر حجت الاسلام وحیدپور شرایط تغییر مرجع تقلید را توضیح می دهند، ضمنا بعد از دیدن ویدیو ادامه مطلب را بخوانید زیرا بصورت تفصیلی حکم تغییر مرجع تقلید را بیان کرده ایم و به سوالات مرتبط پاسخ داده ایم.

آیا میشود مرجع تقلید را عوض کرد؟

حکم تغییر مرجع تقلیید چیست؟ آیا میشود مرجع تقلید را عوض کرد؟ لطفا شرایط آن را بصورت کامل توضیح دهید.

فقط در صورتی می توان مرجع تقلید را تغییر داد که مجتهد دوم به نسبت مجتهد اول و فعلی شما اعلم باشد که در این صورت تغییر دادن آن واجب است. اما در مورد اینکه از کجا پی ببریم مجتهد اعلم چه کسی است؟ سه راه وجود دارد:

1. خود شما عالم باشید و بتوانید تشخیص دهید.
2. از دو نفر عادل و عالم بپرسید و آنها یک نفر تصدیق کنند به شرطی که دو نفر دیگر مخالف این دو نظر ندهند.
3. عده ای از اهل علم یک مجتهد اعلم را معرفی کنید.

اگر هم می خواهید بصورت کامل تر بدانید به مقاله “راه تشخیص مرجع تقلید اعلم” مراجعه کنید که کامل تر توضیح داده ام.

اما در مورد اینکه آیا اگر دو مرجع تقلید از نظر علمی یکسان بودند می توان مرجع تقلید را تغییر داد یا خیر؟ نظر مراجع متفاوت است که در ادامه بخوانید.

عدول و رجوع از مرجع تقلید زنده به مرجع مساوی

آیا رجوع و عدول از مرجع تقلید زنده به مرجع مساوى با او، جایز است؟

آیات عظام امام خمینی و فاضل لنکرانی:

آرى، رجوع به مجتهد مساوى جایز است.[فاضل، توضیح المسائل، م ۱۱؛ امام، تحریرالوسیله، ج ۱، م ۴.]

آیت‌الله خامنه اى:

بنابر احتیاط واجب، رجوع به مرجع تقلید مساوى جایز نیست.[ خامنه اى، اجوبه الاستفتاءات، س ۳۱.]

آیت‌الله تبریزى:

در خصوص مسائلى که یاد گرفته، رجوع به دیگرى جایز نیست ولی در مسائلی که یاد نگرفته اید میتوانید به مرجع تقلید مساوی رجوع کنید.[ استفتاءات، س ۱۱.]

آیت‌الله صافى:

در خصوص مسائلى که یاد گرفته، بنابر احتیاط واجب رجوع به مساوى جایز نیست.[ جامع الاحکام، ج ۱، س ۱۸.]

آیات عظام مکارم شیرازی و نورى همدانی:

در خصوص مسائلى که تقلید (عمل) کرده، رجوع به مساوى جایز نیست.[ مکارم، استفتاءات، ج ۲، س ۱۴ و ج ۱، ص ۲۶؛ استفتاءات، ج ۲، س ۱۲.]

آیت‌الله وحید خراسانی:

باید به فتوایى عمل کند که مطابق احتیاط است و اگر احتیاط ممکن نبود و یا مشقت داشت، مى تواند به فتواى دیگرى عمل کند.[ توضیح المسائل، م ۴.]

آیات عظام بهجت و سیستانى:

اگر در علم و ورع مساوى باشند، رجوع به مساوى در مسائل غیر مرتبط به هم جایز است، براى مثال نمى تواند در مسائل احکام روزه مسافر باقى بماند و در احکام نماز رجوع کند.[ وسیله النجاة، ج ۱، م ۴؛ سیستانى، تعلیقات على العروة، م ۱۱ و ۱۳.]

آیا میتوان از دو مرجع تقلید کرد؟

طبق نظر اکثر مراجع، تبعیض در تقلید در صورت تساوى دو یا چند مجتهد جایز است؛ به عنوان مثال مى‏توان در مسائل نماز و روزه، از مجتهدى و در خمس از مجتهد دیگر و در ازدواج از شخص سومى تقلید کرد. اما در مسائلى که به هم‏ مربوط است- چنانچه اخذ به فتواى آنان باعث بطلان عمل و یا مخالفت قطعى شود- تبعیض جایز نیست؛ مانند اینکه در احکام نجاست بدن و لباس، به فتواى مجتهدى و در احکام لباس نماز گزار به فتواى دیگرى عمل کند. البته این حکم به پیش از عمل باز مى‏ گردد و اگر بخواهد بعد از عمل، به فتواى مجتهد دیگر رفتار نماید، در این صورت حکم رجوع و عدول را پیدا مى‏کند.که بالا توضیح دادیم. اگر میخواهید نظر همه مراجع تقلید را بدانید به مقاله “حکم تقلید کردن از دو یا چند مرجع تقلید” مراجعه کنید.

عدول از مجتهدی به مجتهد دیگر و تغییر مرجع تقلید

س 29: تا به حال در بقا بر تقلید از میّت، به اجازه مجتهد غیر اعلم عمل می‏کردیم. اگر اجازه مجتهد اعلم شرط بقا بر تقلید از میّت است، آیا عدول به اعلم و طلب اجازه او برای بقا بر میّت بر ما واجب است؟
ج: اگر فتواى غير اعلم موافق با فتواى اعلم در اين مسأله باشد، عمل به فتواى غير اعلم اشکال ندارد و نيازى به عدول به اعلم نيست.

س 30: آیا در عدول از یکی از فتاوای امام خمینی(قدّس‏سرّه) واجب است به فتوای مجتهدی که از او برای بقا بر تقلید میّت اجازه گرفته‏ام، رجوع کنم یا آنکه به فتوای سایر مجتهدین هم می‏شود عمل کرد؟
ج: احتياط در رجوع به فتاواى همان مجتهد است، مگر آنکه مجتهد زنده ديگر اعلم از آن مجتهد و فتواى او در مسأله مورد عدول مخالف فتواى مجتهد اول باشد، که احتياط واجب در اين صورت، رجوع به مجتهد اعلم است.

س 31: آیا تغییر مرجع تقلید جایز است؟
ج) عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر بنا بر احتیاط واجب جایز نیست مگر این که اعلم یا محتمل الاعلمیه باشد.

س 32: جوانی هستم ملتزم به احکام شرعی، در گذشته قبل از رسیدن به سن تکلیف مقلد حضرت امام (ره) بودم، ولی این تقلید مبتنی بر بیّنه شرعی نبود بلکه بر این اساس بود که تقلید از امام سبب برائت ذمّه می‏گردد. بعد از مدّتی به مرجع دیگری عدول کردم، در حالی که این عدول هم صحیح نبود و بعد از درگذشت آن مرجع، به جنابعالی عدول کردم. لطفاً حکم تقلیدم از آن مرجع و حکم اعمالم در آن مدت و تکلیف فعلی‏ام را بیان فرمایید.
ج: آن دسته از اعمال شما که بر اساس فتواى امام(قدّس‏سرّه)، چه در حال حيات با برکت وى و چه بعد از رحلت ايشان، بنا بر بقا‏ بر تقليد از امام(قدّس‏سرّه) انجام گرفته، محکوم به صحّت‏ است. ولى اعمالى که به تقليد غير منطبق با موازين شرعى از مرجع ديگرى انجام يافته، اگر منطبق با فتواى کسى که هم اکنون بايد از او تقليد کنيد، باشد، محکوم به صحّت‏ و موجب برائت ذمّه است، والّا قضاى آنها بر شما واجب است. در حال حاضر شما بين بقا‏ بر تقليد از امام راحل طاب ثراه و بين عدول به کسى که بر اساس موازين شرعى او را شايسته تقليد مى‏دانيد، مخيّر هستيد.

س: مى‌‌خواستم بدانم كه اگر شخصى بنابر دلایلی اقدام به تغییر مرجع تقلید کند، آيا بايد اجازه مرجع تقليد را داشته باشد يا نه؟
ج) هر شخصى كه از مرجعى تقليد مى‌‌كند، در تغيير مرجع خود و احكام آن نيز بايد از نظر همان مرجع تبعيت نمايد. (منبع اسفتائات موجود در سایت آیت الله خامنه ای)

اگر سوالی در مورد تغییر مرجع تقلید دارید و در این مطلب نبود در بخش نظرات مطرح کنید، پاسخگوی شما هستیم.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در مطلب قبل راههای تشخیص مرجع تقلید اعلم را ذکر کردیم که توصیه می کنم ابتدا آن مطلب را بخوانید. اما در ادامه بررسی احکام تقلید قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که در حال حاضر مرجع تقلید اعلم کیست؟ و کدام مرجع تقلید اعلم است؟ و لیست مراجع تقلید اعلم شیعه را که جامع مدرسین حوزه علمیه قم معرفی کرده اند را ذکر می کنیم.

مرجع تقلید اعلم کیست؟ مراجع تقلید اعلم کدامند؟

در ویدیو زیر از حجت الاسلام وحید پور سوال شده است که مرجع تقلید اعلم کیست؟ در عصر حاضر مراجع تقلید اعلم کدامند؟ حتما بعد از دیدن ویدیو ادامه متن را بخوانید چون محتوای که در متن است در ویدیو نیست.

مجتهد اعلم به چه کسی می گویند؟

مجتهد اعلم کسی است که به قواعد و مدارک مسائل آشناتر و آگاهی او به احادیث و علوم مربوط به استنباط بیشتر بوده و یا فهم و برداشت او از روایات بهتر و دقیق‌تر است؛ به بیان دیگر، مجتهد اعلم به معنای ماهرترین مجتهد در استنباط احکام شرعی از مصادر آنها است.

چگونه مرجع تقلید اعلم را بشناسیم؟

برای شناخت مراجع تقلید اعلم سه راه وجود دارد:

1. دو نفر عالم عادل اعلمیت یک مرجع تقلید را تصدیق کنند در صورتی که دو عالم عادل دیگری کسی دیگری را انتخاب نکنند که با انتخاب این دو متعارض باشد.
2. خود شخص یقین پیدا کند که از بین مراجع تقلید شیعه چه کسی اعلم است. مثلا خودش عال باشد.
3. از گفتن عده ای از اهل علم یقین یا اطمینان پیدا کنم چه کسی اعلم است.

لیست مراجع تقلید اعلم شیعه طبق نظر جامع مدرسین حوزه علیمه قم

در عصر حاضر، جامع مدرسین حوزه علمیه قم، تعدادی از مجتهدین عالی‌قدر که شایستگی امر مرجعیت را دارند معرفی نموده‌اند، تا کسانی که نتوانسته ­اند مرجع تقلید اعلم را شناسایی کنند با عمل به فتاوای یکی از این مراجع، به وظیفه خود عمل کنند؛ لیست مراجع تقلید اعلم به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:

1. حضرت‌ آيت‌الله‌ حاج‌ سيدعلي‌ خامنه‌اي‌ (مقام‌ معظم‌ رهبري‌)
2. حضرت‌ آيت‌الله‌ حاج‌ شيخ‌ حسين‌ وحيد خراساني‌
3. حضرت‌ آيت‌الله‌ حاج‌ سيد موسي‌ شبيري‌ زنجاني‌
4. حضرت‌ آيت‌الله‌ حاج‌ شيخ‌ ناصر مكارم‌ شيرازي‌
5. حضرت آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی
6. حضرت آیت الله علی سیستانی

منبع: جامع مدرسین حوزه علمیه قم

آیا خود مراجع می دانند چه مرجعی اعلم است؟

مجتهدی که خود را در معرض مرجعیت قرار می‏دهد مثلا رساله چاپ می‏کند و یا به استفتائات پاسخ می‏دهد، بمعنای این است که یا خود را اعلم می‏داند و یا لااقل خود را مساوی با دیگران می‏داند و کسی را اعلم از خود نمی‏شناسد.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در مطلب قبلی نحوه انتخاب مرجع تقلید را ذکر کردیم که میتوانید به آن مطلب مراجعه کنید. اما در ادامه بررسی احکام تقلید قصد داریم راه های تشخیص مرجع تقلید اعلم را بیان کنیم که چگونه مرجع تقلید اعلم را بشناسیم؟ و انتخاب کنیم. پس تا انتهای مطلب را بخوانید.

راه شناخت و تشخیص مرجع تقلید اعلم

در ویدیوی زیر بصورت مختصر توضیح داده شده که چگونه مرجع تقلید اعلم را بشناسیم؟ بعد از دیدن ویدیو حتما ادامه متن را نیز بخوانید زیرا به برخی از سوالات در متن پاسخ دادیم که در ویدیو نیست.

شرایط مرجع تقلید چیست؟

مجتهدی می توان مرجع تقلید شود که جامع و در بر دارنده شرایط زیر باشد:

1. مرد باشد.
2. بالغ باش
3. عاقل باشد.
4. شیعه دوازده امامی باشد.
5. حلال زاده باشد.
6. عادل باشد.
7. بنابر احتیاط واجب حریص به دنیا نباشد.
8. مجتهد باشد.
9. از مجتهدان دیگر اعلم باشد. یعنی در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد.

راه تشخیص مرجع تقلید

همانطور که ما قبل از مراجعه به پزشک در مورد اینکه مثلا کدام پزشک جراح قلب بهتر است در مورد انتخاب مجتهد اعلم نیز باید تحقیق کنیم، طبق نظر اکثر مراجع یکی از شرایط مرجع تقلید این است که از نظر علمی از سایر مجتهدان زمان خود، بالاتر باشد و با وجود مجتهد اعلم، نمی­توان از مجتهد غیر اعلم تقلید کرد. که از سه راه برای تشخیص مرجع تقلید اعلم وجود دارد:

1. خود فرد به یقین برسد مثلا در جای که خود فرد عالم باشد و توانایی تشخیص مرجع تقلید اعلم را داشته باشد .
2. از دو نفر عالم عادل بپرسید و هر دو یکنفر را برای شما معرفی کنند البته نباید با حرف دو عالم عادل دیگر تعارض داشته باشد.
3. اگر گفته ای عده ای اهل علم یقین به اعلم بودن یک مرجع تقلید پیدا کند.

چگونه مرجع تقلید اعلم را بشناسیم؟

1-قطع و يقين شخصي انسان

فقهاء در علم اصول به خوبي تقرير كرده اند كه علم و قطع، حجيت ذاتي دارد و در نفي يا اثبات نياز به جعل جاعل ندارد. 

حال اگر فردي از روي تحقيق و يا  از هر راه ديگر مثل تقليد صحيح از حكم مجتهد جامع الشرايط ديگر علم پيدا كرد كه فرد خاصي مجتهد اعلم است در اين صورت از او تقليد مي كند.

2- شهادت دادن دو نفر عادل

يكي از راه هاي علمي كه شارع مقدس قرار داده حجيت بينه يعني شهادت دادن دو عادل مي باشد (هر چند در بعضي  از موارد به شهادت دادن كمتر از چهار عادل اكتفاء نمي شود)  و روشن است كه شناخت مجتهد اعلم يكي از موضوعات فقهي مي باشد و بناء عقلا بر عمل نمودن به بينه است؛ هر چند عقلا قول خبره و آگاه به علم و يا فن خاصي را از اين باب كه اهل خبره است حجت مي شمرند و لو اينكه در حدسيات باشد؛ مثل شناخت مجتهد اعلم كه كساني كه آگاه هستند از روي مطالعه كتب يا شركت در دروس چند مجتهد حدس مي زنند كه كدام يك اعلم مي باشند.

 بنابراين اگر دو نفر عالم عادل كه مي توانند مجتهد اعلم را تشخيص دهند اجتهاد يا اعلم بودن كسي را تصديق كنند حجت شرعي  ثابت مي شود؛ يعني فرد مقلد در صورت عمل به آن در پيشگاه خداي متعال  معذور است. 

البته اين راه در صورتي اعتبار دارد كه فرد ديگري به عنوان مجتهد اعلم به شهادت دو عادل ديگر معرفي نگردد؛ زيرا ادله اعتبار دهنده به اين راه شامل تقابل و تعارض دو طرفِ در مقابل هم نمي گردد و هر دو به خاطر تعارض از حجيت و اعتبار خارج مي گردند.

 نكته آنكه چنانچه برخي از بزرگان مي فرمايند همانطور كه اجتهاد و اعلميت با شهادت دو نفر عادل ثابت مي گردد، با خبر دادن يك عادل نيز ثابت مي شود زيرا روش عقلا در موضوعات خارجيه مثل همين جا چنين است  و سيره عقلا يكي از حجت هاي معتبر مي باشد.  (موسوعه الامام الخوئي ج1 /174)

3- شهرت پيدا كردن 

شايع شدن و شهرت پيدا كردن به گونه اي كه انسان علم يا اطمينان پيدا كند كه فردي مجتهد اعلم است يكي ديگر از راه هاي كشف اين مطلب شمرده شده است؛ زيرا اطمينان هرچند مانند علم، حجيت ذاتي ندارد؛ ولي سيره عقلا نشان مي دهد كه بايد به آن عمل كرد و در جايي كه سيره وجود داشته باشد و از جانب شارع مقدس ردعي وارد نشده باشد، حجت است.

راه شناخت مرجع تقلید اعلم طبق نظر همه مراجع

اگر تشخیص مرجع تقلید اعلم مشکل باشد تکلیف چیست؟

اگر تشخیص مجتهد اعلم مشکل باشد باید به اهل خبره مراجعه کنید و دیگری نیازی نیست که به یقین برسید بلکه احتمال اعلمیت هر کدام را که می دهید، همان شخص را انتخاب کنید.

بازم اگر در مورد انتخاب مرجع تقلید اعلم سوالی دارید در بخش نظرات همین پست بفرستید، پاسخگویی شما هستیم.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در پست قبلی حکم نداشتن مرجع تقلید را بیان کردیم، قبل از ادامه این مطلب توصیه می کنم ابتدا به آن مطلب مراجعه کنید، اما در ادامه بررسی احکام تقلید، نحوه انتخاب مرجع تقلید و اینکه مراحل انتخاب مرجع تقلید چیست و چگونه می توانیم مرجع تقلید اعلم را تشخیص دهیم، توضیح خواهیم داد.

نحوه انتخاب مرجع تقلید

در ویدیو زیر بصورت مختصر نحوه انتخاب مرجع تقلید را بیان شده است که ابتدا توصیه می کنم ویدیو را ببینید و حتما بعد از دیدن ویدیو ادامه مطلب را بخوانید زیرا به سولات مرتبط پاسخ داده ایم، و محتوای که در متن است در ویدیو نیست.

چرا تقلید کردن واجب است؟

همانطور که شما اگر بیمار شوید خودتان، دست به عمل جراحی نمی زنید و به یک پزشک متخصص مراجعه می کنید، بله برخی از احکام نیاز به تقلید کردن ندارد مثل اینکه نماز صبح چند رکعت است؟ و … این احکام را همه می دانند ولی در برخی از موارد احکام شرعی پیچیده است و باید به یک متخصص مراجعه کنید، لذا همانطور که همانطور که طب از پزشک تقلید می کنیم در احکام شرعی نیز باید از یک مجتهد اعلم تقلید کرد که جهت تفصیل بیشتر به مقاله چرا داشتن مرجع تقلید واجب است مراجعه کنید. حال که دانستیم باید از یک مجتهد تقلید کنیم، نوبت به انتخاب مرجع تقلید می رسد که در ادامه توضیح می دهیم.

چگونه مرجع تقلید انتخاب کنیم؟ مراحل انتخاب مرجع تقلید برای نوجوانان:

ما تعداد زیادی مجتهد داریم ولی فقط باید از مرجع تقلید اعلم، تقلید کنیم و اعلم یعنی کسی که عالم تر و عادل تر است انتخاب شود و برای اینکه مرجع تقلید اعلم را بشناسیم سه راه وجود دارد:

1. اینکه خود شخص یقین پیدا کند که فلان مرجع تقلید، اعلم است، مثل اینکه خود شخص عالم باشد و بتواند مرجع تقلید اعلم را تشخیص دهید.
2. دو نفر عالم و عادل اعلمیت یک مرجع تقلید را تصدیق کنند در صورتی که با گفته دو عالم عادل دیگر تعارض نداشته باشد.
3. از گفته گروهی از اهل علم، یقین یا اطمینان پیدا کند.

البته این سه راه نظر اکثر مراجع تقلید است ولی برخی از مراجع نظر متفاوتی نیز دارند که در ادامه ذکر می کنیم:

آيات عظام سيستانى، تبريزى و وحيد خراسانی:

اگر يك نفر عالم خبره و مورد اطمينان هم تصديق كند، كافى است.

آیت الله بهجت:

اگر شخص از هر راهى كه اطمينان به اعلميت كسى پيدا كند، كافى است.

پرسش: اگر انتخاب مرجع تقلید اعلم مشکل باشد و نتوانیم پیدا کنیم، چکار کنیم؟

اگر شناختن اعلم مشکل باشد باید از کسى تقلید کند که گمان به اعلم بودن او دارد البته نظر مراجع در اینجا یک اختلاف جزئی دارد که در ادامه نظر همه مراجع را ذکر می کنیم:

آيات عظام امام، خامنه‏ اى، مكارم شیرازی و نورى:

بايد به اهل خبره مراجعه كنيد و در صورت تعارض بين شهادت آنان، احتياط واجب است كه از كسى تقليد كنيد كه احتمال اعلميت را در او مى‏يابيد.

آيات عظام بهجت، فاضل، صافى و وحيد خراسانی:

بايد به اهل خبره مراجعه كنيد و در صورت تعارض بين شهادت آنان، واجب است از كسى تقليد كنيد كه احتمال اعلميت را در او مى‏يابيد.« توضيح ‏المسائل مراجع، م 3 و 4؛ وحيد، توضيح ‏المسائل، م 3 و 4؛ نورى، توضيح‏المسائل، م 3 و 4.»

آيات عظام تبريزى و سيستانى:

بايد به اهل خبره مراجعه كنيد و در صورت تعارض بين شهادت آنان، نظر آن عده كه تخصص‏شان بيشتر است، مقدم داريد. در غير اين صورت بايد از كسى تقليد كنيد كه احتمال اعلميت را در او مى‏يابيد.« سيستانى، تعليقات على العروة، م 13 و 20 و 21 و تبريزى، توضيح‏ المسائل، م 3 و 4؛ استفتاءات، س 32.»

آیا انتخاب مرجع تقلید برای کل خانواده جایز است؟

همه مراجع: خير، در تقليد پيروى از يكديگر درست نيست و هر كس در اين امر مستقل است.
تبصره. البته اگر افراد خانواده به صحّت تحقيق سرپرست خانواده اطمينان يابند، مى‏توانند بر اساس گفته او عمل كنند.

اگر مرجع تقلید رساله نداشت چکار کنیم؟ آیا تقلید کردن از او جایز است؟

همه مراجع: اگر شرايط مرجعيت تقليد را داشته باشد، تقليد از او جايز است و داشتن رساله شرط نيست.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: قبلا در مورد اینکه مرجع تقلید چه زمانی بوجود آمد و تقلید از مجتهد چه زمانی شروع شد توضیح دادیم که می توانید به آن مطلب مراجعه کنید، اما در ادامه بررسی احکام تقلید، یکی از سوالاتی که زیاد پرسیده می شود این است که حکم نداشتن مرجع تقلید چیست؟ آیا داشتن مرجع تقلید واجب است؟ اصلا چرا داشتن مرجع تقلید واجب است؟ در ادامه به همه این سولات پاسخ می دهیم.

حکم نداشتن مرجع تقلید چیست؟ آیا نداشتن مرجع تقلید گناه است؟

در مباحث اعتقادی تقلید کردن جایز نیست ولی در فقه و احکام شرعی شما برای اینکه به حکم الهی عمل کرده باشید سه راهکار دارید:

1. خود شما مجتهد باشید و حکم شرعی را از آیات و روایات استنباط کنید.
2. احتیاط کنید؛ یعنى بر اساس نظریهء تمامى یا گروهى از مجتهدان وظیفهء خود را انجام دهد؛ به این معنى که اگرمجتهدى کارى را جایز یا مکروه و دیگرى حرام مى داند، آن کار را ترک کند و اگر مجتهدى کارى را واجب و دیگرى مباح یا مستحب مى داند، آن را حتما به جا آورد.
3. تقلید کنید.

جهت تفصیل بیشتر در مورد سه راهکار بالا به مقاله دلیل و فلسفه تقلید کردن چیست؟ مراجعه کنید. حالا اگر کسی مجتهد نباشد و امکان احتیاط کردن در احکام نیز برای او وجود ندارد، چگونه می تواند حکم شرعی را بدست بیاورد مثلا هفته ای یک روز بدلیل تحصیل یا شغل به سفر می رود آیا باید نماز را قصر بخواند یا کامل؟ یا باید مجتهد باشد که حکم شرعی این موضوع را بدست بیاورد یا اینکه همه نمازهای خود را بصورت قصر و کامل بخواند تا به احتیاط عمل کرده باشد یا تقلید کند بنابراین جواب این سوال که حکم شرعی نداشتن مرجع تقلید چیست؟ روشن شد که اگر مرجع تقلید نداشته باشد خیلی از اعمال عبادی او باطل است.
سوال دیگری که اینجا مطرح می شود این است که حکم اعمال بدون تقلید چیست؟ آیا اعمالی را که قبلا بدون تقلید انجام داده باطل بوده است؟ در این مورد نظر مراجع متفاوت است در ادامه بخوانید.

حکم شرعی اعمال بدون تقلید

حکم اعمال بدون تقلید:

آیات عظام امام، بهجت، خامنه‏اى، فاضل و نورى: این اعمال، در یکى از سه صورت صحیح است:

1. شخص بفهمد به وظیفه واقعى خود رفتار کرده است.
2. عمل او با فتواى مجتهدى که وظیفه‏اش تقلید از او بوده، مطابق باشد.
3.  عمل او با فتواى مجتهدى که اکنون باید از او تقلید کند، مطابق باشد(.توضیح المسائل مراجع، م ۱۴؛ فاضل، جامع المسائل، ج ۱ س ۲۸ و ۳۳؛ نورى، توضیح المسائل، م ۱۴؛ خامنه‏اى اجوبهالاستفتاءات، س ۳۲ و ۷٫)

آیات عظام تبریزى، صافى، مکارم و وحید: عمل او در صورتى صحیح است که بفهمد به وظیفه واقعى خود رفتار کرده و یا با فتواى مجتهدى که اکنون باید از او تقلید کند، مطابق باشد.توضیح المسائل مراجع، م ۱۴؛ وحید، توضیح المسائل، م ۱۴؛ تبریزى، استفتائات، س ۶۶٫

آیت الله سیستانى: در یکى از سه صورت صحیح است: ۱٫ بفهمد به وظیفه واقعى خود رفتار کرده است. ۲٫ عمل او با فتواى مجتهدى که اکنون باید از او تقلید کند، مطابق باشد. ۳٫ جاهل قاصر بوده و نقص عملش به ارکان و مانند آن باز نگردد.توضیح المسائل، م ۱۲٫

چرا داشتن مرجع تقلید واجب است؟

قبلا در یک مطلبی جداگانه بطور کامل توضیح دادیم که چرا تقلید می کنیم؟ و چرا داشتن مرجع تقلید واجب است؟ پس توصیه می کنیم حتما به آن مطلب مراجعه کنید تا به سوال خود برسید. باز اگر سوالی داشتید می توانید در بخش نظرات مطراح کنید، ما پاسخگوی شما هستیم.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در نوشته قبلی علت اختلاف نظر مراجع تقلید در فتوا را ذکر کردیم که به شما نیز توصیه می کنم بخوانید. اما سوالی که برای برخی وجود دارد که بعد از شناخت مجتهد اعلم و انتخاب او بعنوان مرجع تقلید در چه صورتی تقلید محقق می شود و در یک کلام ملاک و معیار تحقق تقلید چیست؟ آیا کار خاصی لازم است؟ که در ادامه توضیح می دهیم.

ملاک و معیار تحقق تقلید

بعد از اینکه شما مرجع تقلید خود را انتخاب کردید، اکثر مراجع می فرمایند که در صورت عمل کردن شما به فتوای مجتهد، شما مقلد او شده و تقلید محقق می شود و برخی نیز گفته اند ملاک و معیار تحقق یافتن تقلید، یاد گرفتن فتوای مجتهد به قصد عمل کردن است. این موضوع وقتی بیشتر اهمیت پیدا می کند که شما یک مجتهد را بعنوان مرجع تقلید انتخاب کرده باشید و بعد از مدتی مرجع تقلید از دنیا رود، که در این صورت اکثر مراجع، تقلید از مجتهد فوت شده را جایز نمی دانند که اگر تقلید شما محقق نشده باشد دیگر نمی توانید از آن مجتهد تقلید کنید.
در ادامه میتوانید معیار تحقق تقلید را از نظر مراجع تقلید بخوانید.

معیار و ملاک تحقق تقلید از نظر مراجع

همه مراجع (به جز صافى): معيار تحقّق تقليد، عمل به فتواى مجتهد است.( خامنه‏ اى، اجوبة الاستفتاءات، س 34؛ توضيح‏ المسائل مراجع، م 2؛ نورى و وحيد، توضيح ‏المسائل، م 2.)
آیت الله صافى: معيار تحقق يافتن تقليد، ياد گرفتن فتواى مجتهد به قصد عمل است.(صافى، توضيح ‏المسائل، م 2)

پرسش: من در زمان حیات امام خمینی (ره) به سن تکلیف رسیده و در بعضی از احکام از ایشان تقلید کردم، در حالی که مسأله تقلید به خوبی برایم معلوم نبود، اکنون چه تکلیفی دارم؟
آیت الله خامنه ای: اگر در اعمال عبادى و غير عبادى در زمان حيات امام (ره) به فتاواى ايشان عمل نموده‏ ايد، و عملاً مقلد ايشان، هرچند در بعضى از احکام، بوده‏ايد، در حال حاضر بقا‏ بر تقليد حضرت امام (ره) در همه مسائل براى شما جايز است.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در مطلب قبلی دلیل و فلسفه تقلید کردن را توضیح دادیم که می توانید بخوانید، اما سوالی که وجود دارد که چرا مراجع تقلید اختلاف نظر دارند؟ علت اختلاف نظر مراجع تقلید چیست؟ که ما در این نوشته توضیح می دهیم دلایل اختلاف فتوا بین فقها چیست؟ پس تا پایان با ما همراه شوید.

علت اختلاف نظر مراجع تقلید

برای اینکه حکم شرعی از آیات و روایات استنباط و استخراج شود نیاز به علوم متعددی بوجود دارد از جمله ادبیات عرب که شامل صرف، نحو، بلاغت و لغت می شود و همچنین علم رجال و درایه و اصول فقه است که در هر یک از این علوم اختلاف نظر بین متخصصین هر علم وجود دارد و همین اختلاف نظر موجب می شود که برخی موارد برداشت های متفاوتی از آیات و روایات شود و فتاوای فقها و مراجع تقلید متفاوت باشد.
البته به این نکته باید توجه داشت که این اختلاف نظر در میان علوم مختلف مانند پزشکی نیز وجود دارد و طبیعی است. در ادامه دلایل این اختلاف نظر بین مراجع تقلید در فتواها را توضیح بیشتری می دهیم.

دلایل اختلاف نظر بین مراجع تقلید

این اختلاف نظر بین فتواهای مراجع عوامل و ریشه های دارد که به چهار مورد این عوامل اشاره می کنیم:

1. اصول فقه

یکی از مهمترین علومی که در استنباط و استخراج حکم شرعی مورد نیاز است علم اصول است. در این علم با اوامر و نواهی و مفاهیم، تعارض های که در احادیث وجود دارد و برخی از مباحث دیگر که در اینجا نمی گنجد، مثلا گاهی چندین روایت داریم که با یکدیگر تعارض دارند و همه این روایات صحیح هستند و برای اینکه یکی را بر دیگری ترجیح دهیم نیاز به علم اصول فقه است و به دلیل اختلاف نظر های که در علم اصول فقه هست موجب می شود هر کدام طبق نظر خود یک روایت را ترجیح دهند و بر طبق آن روایت فتوا دهند که همین موضوع موجب تفاوت فتوا می شود.

2. ادبیات عرب

علم ادبیات عرب شامل نحو، صرف، بلاغت و شناخت معنای الفاظ است و یکی از مقدمات اجتهاد است زیرا یک مجتهد با کتب عربی سر و کار دارد و اختلاف نظر در علم ادبیات عرب باعث می شود ترجمه متفاوتی از روایت شود همانطور که میدانید ترجمه ها با یکدیگر متفاوت است و همین اختلف باعث می شود اختلاف نظر بین مراجع تقلید در فتوا بوجود بیاید.

3. لغت و مفاهیم

گاهی تفاوت فتوا و علت اختلاف نظر بین مراجع تقلید برداشت متفاوتی است که مفاهیم موجود در روایات دارند مثلا کلمه «یوم» ترجمه آن روز است اما اینکه ابتدا و انتهاء آن چه موقع است بین لغت شناسان نیز تفاوت های وجود دارد برخی از طلوع خورشید تا غروب را یوم می گویند و عده ای دیگر گسترده تر می دانند و طلوع فجر همین جزء یوم می دانند که طلوع فجر زمانی است هوا شروع به روشن شدن می کند و همین موضوع دلیل اختلاف فتوا گردیده است.

4. علم رجال

در زمان معصومین علیهم السلام چون دسترسی به خود معصومین وجود داشت خیلی دنبال سند و مدرک روایت نبودند و اشخاص همدیگر را می شناختند و کسی اگر حدیثی را نقل می کرد اگر می دانستند فردی متدین و راستگو است حدیث او را می پذیرفتند ولی در زمان های بعد افرادی پیدا شدند که احادیث را جعل می کردند و همین موضوع موجب شد نیازی به علم پیدا شد که به بررسی سلسله سند حدیث بپردازد که مثلا اگر کسی حدیثی را از امام صادق علیه السلام نقل می کند با چند واسطه نقل می کند و اینکه خود این شخص و واسطه های افرادی راستگو و …. باشند و بر همین اساس علم رجال پایه گذاری شد، که این علم به بررسی نقاط ضعف و قوت کسانی که در اسناد حدیث وجود دارد می پردازد و روایات معتبر و نامعتبر را جدا می کردند و بر اساس آن فتوا می دادند که همین موضوع موجب اختلاف نظرها شد و اینکه ممکن بود یک فقیه روایت فلان شخص را قبول داشته باشد و دیگری خیر، و همین موجب اختلاف نظر و فتوا بین فقها شد.

جمع بندی اختلاف مراجع تقلید

اینکه چرا مراجع تقلید اختلاف نظر دارند را همانطور که گفته شد چون برای استنباط حکم فقهی نیاز به علوم مختلف است که در این علوم اختلاف نظر وجود دارد و همین اختلاف نظر باعث می شود که برداشت های متفاوتی از برخی آیات و روایات شود و در نتیجه حکم متفاوتی داده شود. اگر سوالی دیگری در این مورد دارید می توانید در ادامه سوال خود را در بخش نظرات بفرستید در کوتاه ترین زمان پاسخگوی شما هستیم.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در مطلب قبلی در مورد اینکه تقلید و اجتهاد چیست و به چه معناست؟ توضیح دادیم به شما هم توصیه می کنم جهت آگاهی بیشتر ابتدا آن مقاله را بخوانید. در ادامه بیان احکام تقلید به این می پردازیم که برای خیلی سوال است که چرا تقلید می کنیم؟ دلیل و فلسفه تقلید کردن از یک مرجع تقلید چیست؟ و سوالاتی از این دست که در ذهن خیلی از ماها وجود دارد و امروز قصد دارم به بررسی علت این موضوع بپردازم پس تا انتها با ما همراه شوید.

چرا تقلید می کنیم؟ چرا داشتن مرجع تقلید واجب است؟ دلیل و فلسفه تقلید چیست؟

هر مسلمانی نسبت به فلسفه احکام کنجکاو است و دوست دارد به دلیل آنها پی ببرد، مثل اینکه ما چرا روزه می گیریم یا چرا نماز می خوانیم ؟ چرا تقلید می کنیم؟ چرا داشتن مرجع تقلید واجب است؟ و …. که ان شاء الله در نوشته های جداگانه فلسفه هر کدام را بیان می کنیم اما در مورد فلسفه تلقید کردن از مرجع تقلید موضوع مهم تر است چون سعادت دنیا و آخرت انسان در پیروی از احکام الهی است. اما همانطور که در مقاله اجتهاد و تقلید چیست؟ گفتیم که برای شناخت احکام شرعی تلاش و کوشش فراوان و دهها سال تحصیل نیاز است تا بتوانیم فهم درستی از آیات و روایات بدست آوریم و احکام دینی را از آنها استخراج کنیم و این کار از عهده خیلی ها بر نمی آید لذا اسلام سفارش کرده است که باید به اهل خبره مراجعه شود. شخصی مکلف برای انجام احکام الهی سه راه پیش رود دارد:

1. به تحصیل علم بپردازد تا مجتهد شود.
2. همه آرای و نظریات مختلف را مطالعه کند و به گونه ای عمل کند که طبق همه آراء، عمل او صحیح بباشد که اصطلاحا می گویند احتیاط کند.
3. از رای کسی که این علوم را آموخته و مجتهد شده است تقلید کند.

غیر از این سه راه، راه دیگری وجود ندارد، حالا اگر کسی به اجتهاد برسد، خودش کارشناس احکام شرعی است و دیگران به او مراجعه می کنند، و از احتیاط کردن و تقلید بی نیاز است.
اما راه دوم که احتباط است نیازمند به اطلاعات فراوان و تسلط کامل به آراء و نظر فقهاء و مجتهدین است و برای اینکه در هر مساله ای احتیاط کنیم زندگی ممکن است مختل شود مثلا برخی فقهاء می گویند در فلان سفر نماز قصر (شکسته) است و برخی می گویند نماز کامل است حال کسی که می خواهد به احتیاط عمل کند باید نماز را به دو صورت قصر و کامل بخواند که مستلزم تکرار است و ..
بنابراین کسی که به اجتهاد نرسید و امکان احیتاط هم فراهم نیست ناگریز تقلید کردن برای اکثر مردم واجب می شود که البته راحت ترین راه هم هست.

توجه: این سه راه مختص به احکام شرعی نیست، بلکه در بقیه رشته های تخصصی هم وجود دارد، مثلا یک انسان عادی یا حتی مهندس وقتی بیمار می شود یا باید خودش کسب علم کند تا پزشک شود و بیماری خود را علاج کند یا اینکه از همه آراء پزشکان اطلاع پیدا کند و به گونه ای عمل کند که بعدا پشیمان نشود و یا باید به پزشک متخصص مراجعه کند. که در راه اول برای اینکه به درمان برسد چند سال زمان می برد و راه دوم بسیار دشوار است و بهترین راه مراجعه کردن به پزشک است. و همچنین در دیگر رشته های تخصصی. پس همه انسان ها نمی توانند در همه رشته های متخصص شوند چون عمر انسان کوتاه است و عقل حکم می کند که هر گروهی باید در رشته ای متخصص شوند و دیگران نیز به آنها مراجعه کنند.

جمع بندی

بنابراین پاسخ به سوال چرا تقلید می کنیم و چرا داشتن مرجع تقلید واجب است؟ روشن شد و پی بردیم فلسفه تقلید از مرجع چیست؟ و بجای اینکه ما سالها عمر خود را بگذاریم و مجتهد شویم در عوض به متخصصین احکام که مراجع تقلید هستند رجوع کرده و احکام الهی را از آنها اخذ می کنیم و ما ضامن درستی یا اشتباه آن نیستیم. در ادامه توصیه می کنم مقاله ما درباره پیشینه تقلید و اجتهاد را بخوانید.

سایت راشدون بخش احکام شرعی: در مطلب قبلی در مورد اینکه اجتهاد و تقلید چیست و به چه معناست؟ توضیح دادیم که میتوانید به آن مطلب مراجعه کنید در ادامه بیان احکام تقلید و مسائل مرتبط به آن برای خیلی سوال است که تقلید از مجتهد چه زمانی شروع شده است آیا در زمان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله تقلید وجود داشته است؟ و همچنین مرجع تقلید از چه زمانی بوجود آمد؟ که در این نوشته به این سوالات بطور کامل پاسخ می دهیم پس تا انتها با ما همراه باشید.

تقلید از مجتهد چه زمانی شروع شده است؟

در مورد پیشنیه و تاریخ اجتهاد و تقلید، به صدر اسلام و دوره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام بر می گردد و رسول اکرم برخی از صحابه و یاران خود را که توانایی علمی خوبی داشته و با مسائل و احکام اسلامی آشنایی کامل داشتند به سرزمین های مختلف می فرستاند مثل معاذ بن جبل و مصعب بن عمیر که نمونه های بارز آن هستند و حصرت می فرمودند:« که از فتوا دادن بدون علم پرهیز کنید که لعن ملائکه را بدنبال خواهد داشت». و این نشان می دهد که فتوا دادن از زمان رسول خدا رواج داشته، چون طبق روایت حضرت فرموده فتوای شما بر اساس علم و یقین باشد. بنابراین بحث فتوا دادن از سوی فقیه و مجتهد در زمان رسول خدا بوده و سپس در عصر ائمه علیهم السلام نیز ادامه داشت تا اینکه به دوران امام باقر و امام صادق علیهماالسلام گسترش زیادی پیدا کرد و این دو امام بزرگوار شاگردان زیادی را پرورش دادند و به بلاد مختلف می فرستادند.

حضرت باقر عليه السلام به ابان بن تغلب مى‏فرمايد: «اجْلِس فى‏ مسجد المَدينة و افتِ النَّاسَ فَانّى احِبُّ انْ ارى‏ فى‏ شيعَتى مِثْلَكْ»؛ «در مسجد مدينه بنشين و به مردم فتوا بده؛ زيرا دوست دارم در ميان شيعيانم كسانى همچون تو باشند».(مستدرك الوسائل، ج 17، باب 11)
احادیث زیادی در این زمینه وجود دارد که به همین یک مورد اکتفاء می کنیم. اما اینکه اصطلاح مرجع تقلید امروزی از کی بوجود آمد را در ادامه توضیح می دهیم.

.

مرجع تقلید از چه زمانی بوجود آمد؟

همان طور که بیان کردیم بحث تقلید و مراجع به علماء از ابتدای صدر اسلام و زمان رسول اکرم و ائمه علیهم السلام وجود داشته است زیرا همه افراد به معصومین علیهم السلام دسترسی نداشتند لذا ائمه شاگردان ممتاز و عالم خود را به سرزمین های مختلف می فرستادند تا معارف و احکام اسلام را نشر دهند. در زمان غیبت امام مهدی(عج)، این روایت معروف از آن‌ حضرت است که فرمود: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ‏ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ»؛( کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 484) اما راجع به حوادثی که اتفاق می‌افتد پس در آنها به راویان احادیث ما رجوع کنید؛ چون آنهایند که حجت من بر شما بوده و من حجت خدا بر آنان خواهم بود.

که بر اساس این روایت من در زمان غیبت امام زمان عج باید به راویان حدیث مراجعه کنند و راویان حدیث افرادی بودند که بر اساس کار زیاد بر روی احادیث توان استخراج معارف و احکام دینی را داشتند و مراجع دینی بودند مردم باید از آنها تقلید می کردند.