***نسيم معرفت***

*** پرسش  : آيا آيه 108 سوره «هود» با مسأله خلود منافات دارد؟

 
عقيده ما اين است: افرادى که وارد بهشت مى شوند ديگر از آن جا بيرون نمى روند و بطور جاويدان در آن جا هستند و بسيارى از آيات، اين مسأله (خُلود و ثبات در بهشت) را صريحاً اثبات مى کند، ولى از ظاهر آيه «وَاَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِى الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّماوَاتِ وَ الاَرْضُ اِلاَّ مَاشَاَ رَبُّکَ عَطَاً غَيْرَ مَجْذُوذ»؛ (امّا آنها که خوشبخت و سعادتمند شدند، جاودانه در بهشت خواهند ماند تا آسمانها و زمين برپاست، مگر آنچه پروردگارت بخواهد؛ بخششى است قطعى نشدنى «سوره هود آيه 108»). ظاهر استثناى جمله «اِلاَّ مَاشَاَ رَبُّکَ»؛ (مگر اين که خداى تو بخواهد) مى رساند که ممکن است روزى خدا بخواهد که آنان را از اين مرکز نعمت بيرون کند، در صورتى که باقى آيات گواه بر اين است که هرگز آنها از بهشت خارج نخواهند شد، با اين وضع معناى اين آيه چيست؟

  پاسخ اجمالي:

 درست است که خداوند در بسيارى از آيات، وعده بهشت دائم به مومنين داده و هرگز نيز از آن تخلّف نخواهد فرمود. ولى ممکن است افرادى تصوّر کنند که با اين وعده قطعى ديگر زمام کار از دست خدا بيرون مى رود و او حتّى توانايى نخواهد داشت که آنان را از بهشت خارج سازد؛ لذا خداوند با اين آيه تأکيد مى کند که وجود اين وعده، از قدرت او چيزى کم نمى کند و باز اختيار تمام موجودات به دست قدرت اوست و قدرت او نسبت به تمام اشياء محفوظ و ثابت است.

پاسخ تفصيلي:

 درست است که خداوند جهان به افراد سعادتمند در بسيارى از آيات، بهشت دائم وعده کرده است و از اين وعده هرگز تخلّف نخواهد فرمود و خود او مى فرمايد: «وَعْدَ اللَّهِ لا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ»؛ (اين وعده اى است که خدا کرده و خداوند هرگز از وعده اش تخلّف نمى کند!).(1)  ولى ممکن است افرادى تصوّر کنند که با اين وعده قطعى ديگر زمام کار از دست خدا بيرون مى رود و او حتّى توانايى نخواهد داشت که آنان را از بهشت خارج سازد و نعمت را از آنها سلب کند و به اصطلاح علمى و کلامى، اين قضاى حتمى ،  قدرت خدا را محدود نموده و از وُسعت توانايى او خواهد کاست؛ لذا خداوند با جمله «اِلاَّ مَاشَاَ رَبُّک» اين حقيقت را تأکيد مى کند که با وجود اين که خدا بهشت دائم را وعده نموده و او هرگز از وعده خود تخلّف نخواهد کرد، - مع الوصف - اين مطلب، از قدرت او چيزى کم نمى کند و باز اختيار تمام موجودات به دست قدرت اوست - هرچه بخواهد مى تواند انجام بدهد و قدرت او نسبت به تمام اشياء محفوظ و ثابت است.
عين اين جمله «اَلاَّ مَاشَاَء رَبُّکَ» در آيه قبل که درباره دوزخيان است و به آنها وعده عذاب دائمى داده، نيز وارد شده است و علّت آن همان است که در آيه پيش ذکر گرديد. + [فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيها زَفِيرٌ وَ شَهِيقٌ  «آيه 106 هود» - خالِدِينَ فِيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِما يُرِيدُ «آيه 107 هود»]
از قراين روشنى که تفسير فوق را تأييد مى کند جمله «عَطَاءً غَيْرَ مَجْذُوذ» که در آخِر آيه آمده است مى باشد. اين جمله مى گويد اين عَطيّه الهى ثابت و پايدار و مستمرّ است و هرگز جدا شدنى نيست.(2)

***  با اصلاحات و اضافات توسُّط : استاد سيد اصغر سعادت ميرقديم لاهيجي

پي نوشت: