به نام خدا
*** مراداز«ثار اللّه»و«اَلوِتْر المَوْتُور»درزیارت عاشوراء چیست؟+پرسش و پاسخ .
پرسش : استاد عزیز جناب سعادت میرقدیم ضمن تسلیت تاسوعای حسینی بفرمایید که مراد از «ثار اللّه» و «اَلوِتْر المَوْتُور» در زیارت عاشوراء چیست؟!
پاسخ : علیکم السلام ، در این باره به نکاتی اشاره می کنم که در ضمن آن پاسخ سؤال جنابعالی نیز روشن می شود :
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللّهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الوِتْرَ المَوْتُورَ : سلام بر تو ای کُشته ای که خداوند مُتعال برای تو خونخواهی می کند و پسر کسی که خدا برایش خونخواهی می نماید ، و ای تنها و غریبی که نزدیکانش کُشته شدند و هنوز خونخواهی برای آنها نشده است.
*** دین محمدی (ص) اگر برپا است از آن جهت است که با خون حسینی (ع) همراست .(آیت الله سید اصغرسعادت میرقدیم لاهیجی)
1- کلمه «ثارالله» و «وَالْوِتْر الْمَوْتُور» در چندین زیارت از جمله در زیارت عاشوراء و نیز در زیارت امام حسین (ع) در اول ماه رجب و نیمه ماه رجب و عید فِطر و عید قربان و همچنین در زیارت امام حسین (ع) در روز عَرَفَه آمده است :
در بخشی از زیارت عاشوراء چنین آمده است : اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللّهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الوِتْرَ المَوْتُورَ .
در بخشی از زیارت امام حسین (ع) که معروف به زیارت وارث است چنین آمده است : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ .
در بخشی از زیارت مُطلَقه امام حسین (ع) چنین ذکر شده است : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثَارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وِتْرَ اللّٰهِ الْمَوْتُورَ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ... وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ ثارُ اللّٰهِ وَ ابْنُ ثارِهِ [ثَائِرُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ وَ ابْنُ ثَائِرِهِ] ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وِتْرُ اللّٰهِ الْمَوْتُورُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ .
در بخشی از زیارت امام حسین (ع) در اول ماه رجب چنین آمده است : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ ، السَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى الْأَرْواحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنائِكَ وَ أَناخَتْ بِرَحْلِكَ ... أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَمَرْتَ بِالْقِسْطِ وَ الْعَدْلِ وَ دَعَوْتَ إِلَيْهِما وَ أَنَّكَ صادِقٌ صِدِّيقٌ صَدَقْتَ فِيما دَعَوْتَ إِلَيْهِ وَ أَنَّكَ ثارُ اللّٰهِ فِي الْأَرْضِ .
در بخشی از زيارت امام حسین (ع) كه امام صادق (ع) به حَسَن بن عَطِيَّه عَوفی کُوفی آموخت چنین ذکر شده است : سَلَامُ اللَّهِ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ سَلَامُ مَلَائِکَتِهِ فِیمَا تَرُوحُ وَ تَغْتَدِی [تَغْدُو] بِهِ الرَّائِحَاتُ الطَّاهِرَاتُ الطَّیِّبَاتُ ، لَکَ وَ عَلَیْکَ وَ سَلَامٌ عَلَی مَلَائِکَةِ اللَّهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ سَلَامٌ عَلَی الْمُسَلِّمِینَ [اَلْمُسْلِمِينَ] لَکَ بِقُلُوبِهِمُ النَّاطِقِینَ لَکَ بِفَضْلِکَ بِأَلْسِنَتِهِمْ ، أَشْهَدُ أَنَّکَ صَادِقٌ صِدِّیقٌ صَدَقْتَ فِیمَا دَعَوْتَ إِلَیْهِ وَ صَدَقْتَ فِیمَا أَتَیْتَ بِهِ وَ أَنَّکَ ثَارُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ مِنَ الدَّمِ الَّذِی لَا یُدْرَکُ ثَارُهُ [تِرَتُهُ] مِنَ الْأَرْضِ إِلَّا بِأَوْلِیَائِکَ
در بخشی از زیارت امام حسین (ع) در روز عَرَفَه چنین آمده است : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أَطَعْتَ اللّٰهَ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ .
در بخشی از زیارت امام حسین (ع) در عید فِطر و قُربان چنین آمده است : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ ... اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ ، قَتِيلِ الْعَبَراتِ وَ أَسِيرِ الْكُرُباتِ . اللّٰهُمَّ إِنِّى أَشْهَدُ أَنَّهُ وَ لِيُّكَ وَ ابْنُ وَلِيِّكَ وَ صَفِيُّكَ الثَّائِرُ بِحَقِّكَ ، أَكْرَمْتَهُ بِكَرامَتِكَ .
2- ثارُ اللّه : ثارُ اللّه از اَلقاب امام حسین (ع) است و چون بنابر نقلی زیارت عاشوراء از احادیث قُدسی محسوب می شود لذا عنوان «ثارالله» از جانب خداوند متعال برای ابی عبدالله الحسین (ع) قرار داده شده است . ثارُ اللّه مرکّب از دو جزء است : ثار + اَلله . «ثار» مُخَفَّف و تسهیل شده از «ثَأر» به فتح ثاء و سکون همزه است . معانی کلمه «ثار» که از ریشه «ثَأر» مهموزُ العَین و «ثُؤْرَة» به ضمّ ثاء و سکونِ همزه است عبارتند از : خون ، خونخواه ، طالِبِ خون ، خون بهاء ، انتقام ، انتقام گرفتن ، گرفتن خون بهاء در مقابل جنايت انجام شده ، خونخواهی ، تلافی کردن ، مُعامَله و مُقابَله به مثل ، قِصاص ، تقاص کردن ، قیام برای خونخواهی ، کُشتن ، کین ، کینه . ثَوْرَة به فَتح ثاء و سکون واو به معنای شورش و قیام و انقلاب و برانگیخته شدن و هیجان . «ثَأْر» به فتح ثاء و سکون همزه به معنای انتقام گرفتن - قصاص - تقاص کردن - گرفتن خون بهاء در مقابل جنايت انجام شده . هَوَ تأرُکَ : یعنی او یکی از نزدیکان ترا کُشته است ، او قاتل یکی از نزدیکان تو است . ثائِر بر وزن فاعِل : یعنی : خشمناک ، غضبناک ، آتشی ، عصبانی ، مُنتقم ، انتقام گیرنده ، قصاص کننده ، کودَتاچی . ثارَ ثائِرُهُ : یعنی : خشم او برانگيخته شد ، خشمناك شد .
3- در باره «ثارُاللّه» تفسیرها و معناهای مختلفی ارائه شده است : 1- گروهی گفته اند که ثارُاللّه یعنی کسی که خداوند انتقام خونش را میگیرد و «ثار» را مخفّف ثائِر دانسته اند که در این صورت اضافه «ثار» به الله از نوع اضافه صفت به موصوف است یعنی ثارالله در اصل ثائِرالله بوده و ثائِرالله در اصل «اَللهُ ثائِرُُ» (صفت و موصوف) بوده یعنی خدا انتقام گیرنده و خوانخواه می باشد و سپس ثارالله شد (ثائِرالله : از نوع اضافه صفت به موصوف) . ثارالله یعنی خدایی که خونخواه و انتقام گیرنده خونِ امام حسین (ع) از قاتلان و ستمگران و جنایتکاران است . 2- برخی گفته اند که ثارالله در اصل «اَلثّائِرُ لِلَّهِ» بوده که در آن تصحیف و تغییر رخ داده است. مثل شاک که مُخفّف شائک (یعنی خاردار) است. (تَصحیف یعنی خطای در صحیفه و نوشتار . «تصحیف» در لغت، به معنای خطا کردن در خواندن و نوشتن بر اثر شباهت حروف و تغییر دادن کلمه با کم یا زیاد کردن حروف و نقطههای آن است) . بنابراین ثارُاللّه به معنای کسی است که در راه خدا و برای او خونخواهی کرده است . «اَلثّائرُ لِلَّهِ» به معنای اَلمُنتَقِمُ لِلهِ است یعنی کسی که برای خدا انتقام می گیرد . 3- برخی نیز گفته اند که «ثار» مُخفَّف «ثَأْر» به معنای خون ، خونخواه ، طالِب خون ، خون بهاء ، انتقام می باشد . 4- بعضی لفظ «اَهل» در تقدیر گرفته اند و گفته اند: ثاراللّه یعنی اَهلُ ثارِاللّه ، یعنی کسی که اهل و شایسته خونخواهیِ الهی است که خداوند انتقام خونش را میگیرد . 5- برخی از جمله مرحوم علامه محمد باقر مجلسی صاحب بِحارُالأَنوار گفته اند : ثارُاللّه یعنی کسی که خودش در دوران رَجعت میآید و انتقام خون خود و خاندانش را میگیرد. (بِحارُ الأَنوار ج98، ص151.) . 6- گروهی «ثاراللّه» را به معنای خون خدا دانسته اند که البته معنای مجازی و کنایی از آن مراد است نظیر یَـدُالله ، وَجهُ الله ، عَینُ الله ، بابُ الله - جَنبُ الله- رُوحُ الله - اَسَدُالله - بَیتُ الله - ناقَةُ الله - نارُاللهِ و ... 7- «ثار» به معنای مُطلق دَم و خون نیست بلکه خونی است که قابلِ قصاص و خونخواهی باشد . اضافه شدن «ثار» به اَلله (ثارُ الله) به این معنا است که وَلیِّ دَم و سرپرستِ حقیقیِ خونخواهی برای امام حسین (ع) خداوند متعال است زیرا که اهل بیت پیغمبر (عَلَیهِمُ السَّلامُ) و از جمله امام حسین (ع) از «آل الله» هستند و خداوند متعال انتقام خون های بناحق ریخته شده «آل الله» را از قاتلین و جنایتکاران و ستمگران خواهد گرفت و در سوره اِسراء آیه 33 آمده است : وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً . و هر كس مظلومانه كُشته شود ، قطعاً براى ولىّ او تسلّط و اختيار دِيَه يا قصاص قرار دادهايم . بر اساس این آیه شریفه به اذن الهی حضرت ولیّعصر مهدی موعود (عج) انتقام خون اباعبدالله الحسین (ع) و سائر اهل بیت (عَلَیهِمُ السَّلامُ) را از قاتلان و ستمگران خواهد گرفت . 8- اگر «ثار» به معنای خون باشد ، در این صورت مراد از ثارُالله ، معنای حقیقی خون نیست بلکه معنای مجازی و کنایی و باطنی دارد مـانند یَـدُالله ، وَجهُ الله ، عَینُ الله ، بابُ الله ، جَنبُ الله ، رُوحُ الله ، اَسَدُالله ، بَیتُ الله -،ناقَةُ الله ، نارُاللهِ . همانگونه که در حدیث قُرب نوافل نیز چنین تشبیه هایی آمده است . در بخشی از حدیث قُرب نَوافِل که از اَحادیث قُدسی است چنین آمده است : ( وَ مَا يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ ، وَ إِنَّهُ لَيَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ إِذاً سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَ بَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ ، وَ لِسَانَهُ الَّذِي يَنْطِقُ بِهِ ، وَ يَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا ، إِنْ دَعَانِي أَجَبْتُهُ ، وَ إِنْ سَأَلَنِي أَعْطَيْتُهُ . یعنی : و هیچیک از بندگانم به من تقرّب نجُوید با عملی که نزد من محبوبتر باشد از آنچه بر او واجب کردهام و به درستی که به وسیله نافله به من تقرّب میجوید تا آنجا که من دوستش میدارم و چون دوستش دارم ، آنگاه گوش او میشوم که با آن میشنود و چشمش میشوم که با آن میبیند و زبانش میگردم که با آن سخن میگوید و دستش میشوم که به آن میگیرد. اگر بخوانَدَم ، اجابتش میکنم و اگر خواهشی از من کند ، به او میدهم . ) . لذا اگر «ثارالله» به معنای خون خدا باشد باید توجه داشت که اینگونه تعبیرها از باب تشبیه معقول به محسوس است یعنی همانگونه که خون در بدن آدمی نقش مهم و حیاتی دارد ، وجود مبارک و مقدّس حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) نیز چنین نقشی دارد زیرا که قیام و نهضت عاشورای حسینی سبب حیات اسلام و دین و قرآن و احکام و دستورات الهی بوده و خواهد بود . دین محمدی (ص) اگر برپا است از آن جهت است که با خون حسینی (ع) همراست . 9- ترجمه های مختلف از عبارت«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللَّهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ» : سلام بر تو ای کُشته ای که خداوند برای تو خونخواهی می کند و پسر کسی که خدا خونخواهی او می کند و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام بر تو ای کسی که انتقام گیرنده او خدا است و پسر کسی که خدا خونخواهی او می کند و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام بر تو ای کسی که خونخواه او خداست و پسر کسی که خدا خونخواهی او می کند و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام بر کسی که در راه خدا خونخواهی کرد و پسر کسی که خدا خونخواهی او می کند و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام بر تو ای کشته ای که خدا خونخواه تو است و پسر کسی که خدا خونخواهی او می کند و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام برتو ای خونِ خدا و پسر خون خدا و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام بر تو ای خون ریخته شده ای که خدا وَلیِّ دَمِ آن خون است و پسر کسی که خدا خونخواهی او می کند و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام بر تو ای خونِ طلب شده الهی و پسر خونِ خدا و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند *سلام بر تو ای خونِ طلب شده الهی ، کسی که در راه خدا خونخواهی کرده است و پسر کسی که خدا خونخواهی او می کند و ای تنهایی که نزدیکان او کشته شدند .
4- -امام حسين (ع) در ثارُ الله بودن منحصر به فرد است و كسي چنين وصف و منزلتی ندارد حتّي پدر بزرگوارش حضرت امیرالمؤمنین (ع) اگرچه «ثارالله» است ولي «اِبن ثارِالله» نيست . تنها كسي كه هم «ثارالله» و هم «ابْن ثارالله» است حضرت ابی عبدالله الحسین (ع)می باشد و در زیارت عاشوراء چنین آمده است : اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللّهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الوِتْرَ المَوْتُورَ . سلام بر تو ای کُشته ای که خداوند مُتعال برای تو خونخواهی می کند و پسر کسی که خدا برایش خونخواهی می نماید ، و ای تنها و غریبی که نزدیکانش کُشته شدند و هنوز خونخواهی برای آنها نشده است.
5- اَلوِتْرَ المَوْتُورَ صفت و موصوف است و برای تأکید می باشد مثل «مَوتُُ مائِتُُ یعنی مرگ حتمی» و «بَردُُ بارِدُُ یعنی سردِ سرد ،سرمای زیاد » و «یَومُُ أَيْوَمُ یعنی روز خیلی روشن» و «لََیلُُ أَلْيَلُ» یعنی شب خیلی تاریک» و شَعرُُ شاعِرُُ ، شَعرُُأَشْعَرُ یعنی موی خیلی زیاد و پشمالو و «حِجرُُِ مَحجُورُُ یعنی کاملا محروم و ممنوع التَّصرُّف ، کاملا ورشکسته» و «قَدَرُُ مَقدُورُُ یعنی در حدّ توان و امکان» و «وَعدُُ مَوعُودُُ یعنی وعده حتمی» - و در مثل «اَلْوِرْدُ الْمَوْرُودُ» (هود: ۹۸) و «اَلرِّفْدُ الْمَرْفُودُ» (هود آیه 99) صفت و موصوف است نه تأکید و شاید هم برای تأکید باشد.
6- معانی کلمه «وِتْر ، وَتْر» : تک - تنها - غریب و مظلوم و بی کس و تنها - طاق و فرد - ظلم و ستم - انتقام یا زیاده روی در انتقام - ترساندن - - نقص - جنایت - کسی که نزدیکان او کُشته شده و انتقام خونِ آنان گرفته نشده است -